Nazwa: Pomnik Żołnierzy 72. Pułku Piechoty imienia Dionizego Czachowskiego
Data powstania: 01.09.2016
Ilość lat od powstania: 8
Miasto: Radom

Pomnik ku pamięci Żołnierzy 72. Pułku Piechoty imienia Dionizego Czachowskiego. Żołnierzy, którzy w 1920 walczyli z bolszewicką nawałą, a w 1939 niezłomnie strzegli granic Rzeczypospolitej.
Koniec 1918 roku, to zakończenie krwawej wojny zwanej I wojną światową. Choć Polski nie było na mapach, w zmaganiach na wszystkich frontach Europy brali udział Polacy. Nosili różne mundury i broń, bo wcieleni byli do armii zaborców.

Idea utworzenia Armii Polskiej na terenie Francji do walki z państwami centralnymi, poprzez intensywne działania Komitetu Narodowego Polski, przyniosły efekt w postaci dekretu Prezydenta Francji Raymonda Poincare z dnia 4 czerwca 1917 roku. Armia Polska stała się faktem. Powstająca Armia Polska miała działać w strukturach Armii Francuskiej. Rozpoczęła się akcja werbunkowa w oparciu o polską emigrację we Francji, Stanach Zjednoczonych Ameryki Północnej, Kanadzie, Brazylii oraz polskich jeńców z armii austriackiej i niemieckiej. Powstała 1 Dywizja Strzelców Polskich.
Po zakończeniu działań wojennych 11.11.1918 roku do tworzącej się armii polskiej dołączyli ochotnicy z obozów jenieckich na terenie Włoch w liczbie około 18 000 żołnierzy. Jeden z takich obozów La Mandria di Chivasso stał się miejscem utworzenia 6 pułku piechoty im. Zawiszy Czarnego. Dzień 20.12.1918 r to dzień oficjalnego powstania pułku, a dzień 14.03.1919 to dzień złożenia przysięgi i wręczenia pułkowi sztandaru przez burmistrza Chivasso. Sztandar ufundowali mieszkańcy Chivasso.
W kwietniu 1919 roku pułk przejechał transportem kolejowym do Francji. Został wcielony do 416 pułku rezerwowego w mieście Lure. Przejmował uzbrojenie demobilizowanego pułku francuskiego, przechodził szkolenie i organizację wg regulaminów francuskich. 26 maja 1919 roku został przemianowany na 21 pułk strzelców polskich i wcielony do 7 Dywizji Strzelców Polskich Armii gen. Hallera. Na początku czerwca 1919 roku pułk wyruszył do Polski licząc około 1200 oficerów i żołnierzy z pełnym uzbrojeniem i wyposażeniem. Leszno, Sochaczew i Łowicz to kolejne miejsca stacjonowania pułku w Polsce. Dekretem Naczelnika Państwa z dnia 7czerwca 1919 r pułk stał się pułkiem Wojska Polskiego i otrzymał nową nazwę 145 pułk pieszych strzelców kresowych.

W latach wojny bolszewickiej pułk działał na trzech frontach wszędzie wykazując się bohaterstwem, nieustępliwością i wiernością przysiędze.
Na Froncie Podolskim, od października 1919r pułk początkowo zajmował stanowiska wzdłuż granicy państwowej na rzece Zbrucz. Potem nastąpiły walki z armią Denikina i armią sowiecką. Nazwy miejscowości: Wańkowice, Nowa Uszyca, Jałtuszków, Struga, Karczyjowice, Osłamów, Howory, Hule, Kucza, Dżuryn, Tymar, Czeczelówka, Hajsyn, Woronowice, Winnica, Lityń, Starokonstantynów, Hryców, Białopol, Ostróg, Bielmaż, Moszczenica Wielka, Białokrynica, Dubno, Sady, Chorupań, Chutor Szczurowski, Radziwiłów, Brody, Podhorce, Krasne, Toporów, Monastyrek, Łopatyn, Niewice, to miejsca gdzie pułk okrył się chwałą i są to miejsca uświęcone krwią jego żołnierzy. Odesłany na odpoczynek i uzupełnienie stanów osobowych odjechał do Modlina, gdzie przybył 9 sierpnia 1920r.
Na Froncie Północnym pułk pojawił się w gorącym okresie bitwy warszawskiej. Już 13 sierpnia znalazł się w rejonie Płońska. I znowu nazwy miejscowości: Raciąż, Rzewin, Mystków, Smardzewo, Gutarzewo, Sochacin (data 14.08 1920 opanowania w walce na bagnety Sochacina stała się dniem dorocznego Święta Pułkowego), Ciemne, Kondrajec, Nowe Miasto, Kuchary, Karolinowo, Łopacin, Sarnowa Góra, Ojrzeń, Ciechanów, , Leśniewo Górne, Kłaki Kwasy, Mława, Szydłów, Szumsk, Krzywonowłoga Wielka, Chorzel, stały się miejscami krwawych walk, zwycięstw i chwały. Nastąpił kilkudniowy odpoczynek w Mławie (od 22 sierpnia do 5 września), po czym pułk odjechał na kolejny odcinek frontu.
Na Froncie Poleskim pułk rozpoczął działania od forsowania Bugu w okolicy wsi Hysenne i kontaktu bojowego w Rakowcach. Potem były kolejne boje : Luboml, Terebejki, Zamłynie, Sztuń, Ruda, Chworostów, Piluga, Kowel, Świdniki, Łuck, Brodnica, Pińsk, Łuniniec, Łachwa, Różangródek. Na stanowiskach na wschód od jeziora Kniaź, pułk doczekał rozejmu w dniu 18.10.1920 r.
Powrót do Pińska na okres zimowy pozwolił podsumować udział pułku w walkach na kolejnych frontach. Pułk wziął do niewoli 1500 jeńców, zdobył 17 dział, 40 karabinów maszynowych, sztandar dywizji i chorągiew pułku, dwa pociągi. Straty pułku to: poległych 19 oficerów oraz 286 podoficerów i szeregowych. Żołnierze pułku otrzymali 26 odznaczeń Krzyżem Virtuti Militari V klasy, Krzyżem Walecznych zostało odznaczonych 38 oficerów i 63 szeregowych..

Pobyt na zimowych kwaterach w Pińsku przyniósł kolejną zmianę nazwy pułku. Rozkazem ministra Spraw Wojskowych z 5.03.1921r, 145 pułk pieszych strzelców kresowych otrzymał nazwę 72 pułku piechoty.
Kolejne miejsca stacjonowania pułku to: Sarny, Brześć n Bugiem, Warszawa. Od 24 kwietnia 1922 r miejscem stacjonowania stał się Radom. Przez 17 lat 72 pułk stał się częścią Radomia, zrósł się z miastem biorąc udział w życiu codziennym i uroczystościach patriotycznych. Uczestnicząc w uroczystym, ponownym pochówku bohatera powstania styczniowego płk Dionizego Czachowskiego, pułk obrał Go za patrona. Zgodnie z rozkazem ministra Spraw Wojskowych w 1937 roku, pułk przyjął imię bohatera. Od tej pory nazwa pułku brzmiała: 72 pułk piechoty im. płk Dionizego Czachowskiego
Koszary pułku zajmowały teren między ulicami Malczewskiego, Struga i Chrobrego, od północy granicą był Potok Północny. Stoimy obecnie na ostatnim skrawku terenu dawnych koszar pułkowych i tu zbudowaliśmy pomnik poświęcony wszystkim oficerom i żołnierzom którzy służyli i walczyli w 72 pułku piechoty i jego poprzednikach.

Okres pokojowego życia pułku skończył się w 1939 roku. W obliczu zagrożenia ze strony hitlerowskich Niemiec 25 sierpnia pułk pod dowództwem płk Chrobaczyńskiego rozpoczął mobilizację, a wieczorem i nocą z 26 na 27 sierpnia bataliony pułku wyruszyły na wyznaczone miejsca załadunku. Pułk działał w składzie 28 Dywizji Piechoty wchodzącej w skład Armii Łódź.

Pułk wyładował się na stacji pod Widawą 28 sierpnia 1939 r. Następnie zgodnie z rozkazem zajął pozycje obronne; Borowiec, Masłowice, Józefów. 1 września rano pułk poniósł pierwsze straty na skutek bombardowania przez samoloty niemieckie. Pierwsze starcie z atakującymi czołgami niemieckimi zakończyło się zwycięsko, zniszczono dwa czołgi i trzy samochody pancerne. 2 września straty niemieckie powiększyły się o kolejne 8 pojazdów pancernych. Popołudniowy rozkaz nakazał wycofanie się na Rychłocice, Konopnicę i zorganizowanie obrony na wschodnim brzegu Warty. Nakazany rejon obrony osiągnięto rankiem 3 września. Zaraz potem żołnierze pułku odpierali kolejne natarcia niemieckie niszcząc kolejne pojazdy pancerne i atakujących żołnierzy. Pułk poniósł także duże straty w ludziach i nocą musiał wycofać się na wschodni brzeg Widawki, w rejon Rogoźno-Ruda, Chrząstawy, Patoki. Zwycięskie walki trwały cały dzień, straty zadane Niemcom były znaczące. W nocy z 5 na 6 września kolejny rozkaz nakazał opuszczenie rejonu Patoki i wycofanie się w lasy koło miejscowości Stary Dwór- Gucin. Całodniowe walki pułku to skuteczne odpieranie ataków nieprzyjaciela, ale przynosiły one straty w zabitych i rannych żołnierzach pułku. Kolejny rozkaz ze sztabu dywizji nakazuje przejście w rejon Pabianic i zorganizowanie obrony Pabianic. 7 września pułk uderza na nieprzyjaciela z rejonu wsi Róża i poprzez wsie Chechło, Dobroń i Mogilno dociera do przedmieścia Pabianic-Parku Wolności. Natarcie polskie załamuje się z powodu przewagi liczebnej niemieckiej piechoty wspieranej przez oddziały broni pancernej: pancernego pułku SS i 23 pułku czołgów. W tym boju pułk zostaje rozbity, ponosi ogromne straty w ludziach i broni. W efekcie przestaje istnieć jako zorganizowana jednostka . Poszczególne grupy żołnierzy gromadzą się wokół oficerów i usiłują przebijać się w stronę Warszawy. Płk. Chrobaczyński dysponuje tylko zebranym oddziałem 6 oficerów i około 250 żołnierzami. Po utworzeniu z nich dwóch kompanii wycofują się do lasu koło m. Mokra- Lewa w okolicy Skierniewic Następnie w nocy z 11 na 12 września płk Chrobaczyński otrzymuje rozkaz marszu przez Rokitno, Milanówek do Brwinowa. W boju pod Brwinowem poległo wielu żołnierzy 72 pułku. W Milanówku dostaje się do niewoli płk Chrobaczyński. Do Warszawy i do Modlina przedostały się oddziały liczące nie więcej niż po około 90 ludzi. 72 pułk piechoty stracił w walkach w zabitych i rannych ponad połowę ze swego stanu osobowego który dotarł na stanowiska obronne przed 1 września 1939 roku (około 3100 żołnierzy). Razem z zaginionymi i wziętymi do niewoli straty wyniosły prawie 80% stanu. Żołnierze pułku walczyli do końca, jak długo mieli sprawną broń i amunicję, poddając się tylko wtedy kiedy sytuacja była beznadziejna a dalsza walka nie możliwa. Wielu rannych i wziętych do niewoli Niemcy dobili, łamiąc konwencję chroniącą rannych i jeńców.

Nie ma już żyjących żołnierzy 72 pułku piechoty. Tych których nie pokonał wróg, pokonał nieubłagany czas. Żyją jeszcze potomkowie bohaterów, którzy mieli to szczęście usłyszeć bezpośredni przekaz o walkach od swoich ojców czy dziadków. Czas aby przekazać pamięć o tych bohaterskich zwykłych ludziach następnym pokoleniom. Dlatego, z potrzeby serc powstał ten pomnik, wyraz hołdu, pamięci i uznania dla wszystkich żołnierzy 72 pułku piechoty im płk Dionizego Czachowskiego.